We waren Freudfans, vanzelfsprekend. Een nieuwjaarsnacht
enkele jaren geleden. Veel ontkurkte en geledigde flessen rond ons op de
feesttafel, toen ik met een vriend bij het thema kwam van Leonardo Da Vinci’s
‘De maagd met sint-Anna’. Dit is vooral bekend omwille van Sigmund Freuds
psychoanalytische essay ‘Een jeugdherinnering’ (volgens Freud verhult het
eigenaardig gedrapeerd gewaad van de maagd de afbeelding van een gier, het
woord dat in Egyptische vertaling dezelfde klank zou hebben dan het woord voor
moeder). De recent ontdekte ondertekening van een schedel zou die theorie nóg
versterken.
Ik staafde mijn persoonlijke fascinatie voor de zaak bij de feestvriend (die ook een psychiater is), door te bekennen dat ik er als puber
ooit een eigen versie in levendige, vrolijke kleurtjes van schilderde als
moederdaggeschenk. Met de wijn in de man, trachtte ik mijn gesprekspartner wat
te plagen met de stelling dat in een door mannen gedomineerde
wetenschapswereld typisch meer aandacht moet gaan naar de vrouwenheupen,
terwijl niemand de opmerkelijke situatie van het Kind bekijkt.
Ik bracht in herinnering hoe ik bij het maken van mijn
persoonlijke tienerversie van het werk, verwonderd leek hoe een getalenteerde
schilder als Da Vinci, die massa’s perfecte voorstudies maakte, zo’n anatomisch
onmogelijke en ogenschijnlijke foute weergave had gepenseeld van het Kind dat zou
moeten aan het oor van het schaap trekken. (Waarom aan het oor trekken?) Ik zei
te veronderstellen dat het oortrekken ongetwijfeld een overschildering was van
iets compleet anders dat het Kind deed.
En dat denk ik nog steeds: volgens mij steekt het Kind het lam in de nek. Als we
daarvan uitgaan:1. kunnen we Da Vinci danken voor het vermijden van een
onbegrijpelijke anatomische fout, 2. verkrijgt het schilderij een betekenisvolle
inhoud (die er anders niet is) en 3. omgekeerd aan de vaak absurde verklaringen
sindsdien zou het verhaal tenminste een zinnig tafereel blijken.
En mijn interpretatie blijkt nog zo gek niet, vind ik. Doorheen de
jaren (eeuwen) bestond veel aarzeling over het restaureren van de specifieke
zone op het schilderij. Vooral omdat onduidelijk was waar Da Vinci’s
uiteindelijke vernislaag lag, simpelweg omdat er na het vernissen nog
herschilderd bleek, maar allerminst kon gezegd worden of dit nog door Da Vinci
(of zijn atelier) was gebeurd of veel later. Wat mij betreft, lijkt het
onmiskenbaar dat Da Vinci, die het schilderij tot zijn dood bij zich hield, of
iemand uit zijn directe omgeving van medewerkers, de hele dramatische inhoud
van het schilderij heeft willen aanpassen door de emblematische betekenis om te
toveren tot een puur lieflijk plaatje. De gekozen oplossing voor het oortrekken
is immers te stompzinnig en slecht getekend voor een meester als Da Vinci. Wezen
jullie zelf de rechtvaardige rechters!
© Tom Houtman 5 mei 2016. Ama www.komboloi.be
We were fans of Freud, as one should be. One new years
morning, some years ago. A lot of bottles were uncorked and emptied, when I was talking to a
friend about the research he was doing on Leonardo da Vinci ‘s “The
Virgin and Child with St. Anne”. Mostly famous from Sigmund Freuds
psychoanalytic examination in his essay Leonardo da Vinci, A Memory of His
Childhood (according to Freud, the Virgin's garment reveals a vulture
when viewed sideways, the newly discovered skull the painter had wanted to add,
would revive the rather weird ‘vulture theory’.
I expressed my fascination for the case by telling my
friend, who is a psychiatrist, that when I was in my teens I painted my own version of the
work in vivid, happy colors as a mother’s day gift. A bit drunk our
conversation pursued in more free association and I tried to mock scientific
researcher by emphasizing the fact that it’s rather typical in a male dominant environment to research the female hips and figures on
this weird painting and never asking the right and evident question about what
that Kid is doing.
I recalled that
when I was doing my teenage version of the painting I really could not believe
that a talented painter like Da Vinci, who made tons of studies, would draw
such an anatomically impossible and incorrect position as he did with the
yanking of the ears which the Kid is supposed to be doing. I said that I always
believed this was an overpaint and that in fact, the Kid was/is doing something
completely different.
I still believe that is the case: I believe the Kid is stabbing the lamb in the
neck. If one would agree that this is the case: 1. we can admire Da Vinci for
not making an anatomically inexplicable error, 2. the painting gets a
meaningful narrative (which it is otherwise lacking) and opposite to most weird
explanations today, the composition would actually make sense: the painting is
a “Lamb of God” painting and I pretty classical depiction.
My interpretation is not at all as farfetched as one might think. Over the
years there had been a lot of hesitation about restoring this specific area of
the painting as one feared it was not exactly clear which was Da Vinci’s
varnished layer, simply because there seemed to be a painted layer above an
existing varnished layer of which no one could decide it was added by Da Vinci
(or his assitants) or it was repainted later on. To me, it unmistakable looks
like Da Vinci, who kept this painting with him ‘till his death, or someone
close to him, obliterated the actual scene by erasing the baroque religious
theme and making it a more pure sweet picture. The yanking of the ears would simply be too silly
and badly composed for a master as Da Vinci. Analyze this, Sigmund!
